Manipulacja w przebraniu. Czym jest gaslighting i jak go zauważyć?

Przemoc przybiera najróżniejsze formy. Zdarzają się sytuacje, w których ofiara nawet nie wie, że jest ofiarą. Przykładem takiej zamaskowanej przemocy jest właśnie gaslighting.

Gaslighting jest formą przemocy psychicznej, w której jedna osoba lub grupa osób swoimi działaniami powoduje, że ofiara zaczyna wątpić w swoje zdrowie psychiczne, postrzeganie rzeczywistości lub wspomnienia. Innymi słowy, jest to forma znęcania się, która opiera się na manipulacji i potrafi doskonale się maskować. Jak więc rozpoznać gaslightera i bronić się przed nim?

Gaslighting – czym jest?

Sam termin po raz pierwszy pojawił się w sztuce Patricka Hamiltona z 1938 roku „Gaslight”, w której mąż umiejętnie manipulujący światłem lamp gazowych, doprowadza żonę do szaleństwa. Na jej podstawie powstały dwa filmy w 1940 i w 1944 roku. To właśnie ta późniejsza produkcja, z Ingrid Bergman i Charlesem Boyerem w rolach głównych, znacząco przyczyniła się do spopularyzowania pojęcia „gaslighting”.

Gaslighting jest w swej istocie formą przemocy, która powoli niszczy zdolność ofiary do rzetelnych osądów. Manipulator umiejętnie wypacza fakty, zakłamuje rzeczywistość, wmawia ofierze, że jest „nadmiernie wrażliwa”, „paranoiczna”, „niezrównoważona”, odcina ją od bliskich, ale też dyskredytuje ją w ich oczach. Przy tym wszystkie jego działania są podszyte pozorną troską o dobro ofiary.

Formy i przejawy gaslightingu

Chociaż każdy może doświadczyć gaslightingu, jest to szczególnie powszechna forma przemocy w bliskich relacjach, związkach intymnych i interakcjach społecznych, w których występuje nierównowaga sił.

Gaslighter może wykorzystywać różne techniki kontroli i oddziaływania na ofiarę, ale także na osoby z jej bliskiego otoczenia. W swoim repertuarze zwykle ma szereg stałych zagrywek, które stosuje:

• dyskredytacja ofiary, która sprawia, że inni zaczynają postrzegać ją jako nerwową i niezrównoważoną;
• zakłamywanie wspomnień, czyli wmawianie ofierze, że nie pamięta czegoś dobrze i tworzenie nowych wersji niektórych wydarzeń;
• przeinaczanie faktów na swoją korzyść;
• ignorowanie, bagatelizowanie, a nawet wyśmiewanie uczuć ofiary przy równoczesnym wmawianiu jej, że jest zbyt wrażliwa i emocjonalna;
• zaprzeczanie lub celowe zapominanie – gaslighter udaje, że zapomina o wydarzeniach lub szczegółach ich przebiegu, a także zaprzecza temu, co powiedział lub zrobił, i oskarża ofiarę o to, że wszystko wymyśliła;
• przeniesienie odpowiedzialności – oprawca w każdej sytuacji szuka wokół siebie winnych i zawsze wymyśla wymówki dla swoich działań;
• agresja i wrogość – gaslighter zawsze jest w ofensywie. Oskarżony przez ofiarę o zdradę, zarzuci jej patologiczną zazdrość i niską samoocenę, a skonfrontowany z dowodami stanie się agresywny;
• rzucanie niemiłych żartów i robienie nieodpowiednich uwag pod adresem ofiary pod pozorem przyjaznego droczenia się;
• odcinanie ofiary od rodziny i przyjaciół i wmawianie jej, że to bliscy są przyczyną problemów i zmartwień;
• używanie maski troski i współczucia, aby przekonać ofiarę, że jest po jej stronie i pragnie jej dobra.

Stopniowo działania manipulatora doprowadzają do tego, że jego ofiara przestaje ufać bliskim i samej sobie, a co za tym idzie, staje się całkowicie zależna od swojego oprawcy.

Jak rozpoznać gaslightera?

Gaslighting jest trudny do wykrycia, ponieważ stosujące go osoby działają metodycznie, stopniowo i z wyrachowaniem. Takiej formy przemocy dopuszczają się zarówno mężczyźni, jak i kobiety. Nierzadko są to osoby inteligentne i o dużym uroku osobistym, które trafnie odczytują uczucia innych i chętnie to wykorzystują.

W roli gaslightera zwykle występuje osoba z naszego bliskiego otoczenia. To właśnie tacy ludzie mają na nas największy wpływ. Wiedzą o naszych słabych punktach, słabościach i doświadczeniach, co oznacza, że w razie potrzeby mogą łatwo wykorzystać tę wiedzę na naszą niekorzyść.

Ponieważ sam manipulator jest trudny do rozpoznania, często warto skupić się na jego ofierze. Osoba doświadczająca gaslightingu może:

• zacząć podważać własne osądy;
• tracić nad sobą panowanie;
• odczuwać wypalenie emocjonalne i mentalne znużenie;
• czuć ciągłe zakłopotanie i dezorientację;
• izolować się;
• postrzegać siebie jako osobę beznadziejną, bezwartościową i niekompetentną;
• okłamywać rodzinę i przyjaciół, by bronić gaslightera.

Jeśli w swoim otoczeniu mamy kogoś, kto stał się „cieniem samego siebie” lub sami tego doświadczamy, powinniśmy natychmiast działać. Gaslighting, jak każda forma przemocy, jest niebezpieczny i może w końcu doprowadzić do depresji, głębokiej traumy psychicznej i zaburzeń osobowości.

Jak bronić się przed manipulatorem?

Presja psychiczna może trwać latami, zanim ofiara zrozumie, co się dzieje. Jednocześnie relacje z gaslighterem są najczęściej charakteryzowane jako zależne lub współzależne, co oznacza, że szczególnie trudno jest z nich wyjść. Oto kilka przydatnych wskazówek, które pozwolą przeciwdziałać technikom manipulacyjnym.

Zaufaj swoim uczuciom. Słuchaj ich i pamiętaj, że znasz siebie znacznie lepiej niż inni. Podczas kłótni czy rozmów nie próbuj przekonywać manipulatora – to nie ma sensu. Bądź niezachwiany i pewny siebie, trzymaj się własnej wersji wydarzeń i faktów. I nie okazuj zwątpienia.

Rejestruj wydarzenia. Eksperci zalecają prowadzenie osobistego dziennika, robienie zdjęć lub nagrywanie rozmów na dyktafonie.

Nie pozwól się obwiniać i poniżać. Wyraźnie zaznacz granice, wyjaśnij, że słowa lub zachowanie gaslightera Cię obrażają i nie będziesz ich tolerować. Pod żadnym pozorem nie przepraszaj i nie bierz winy na siebie.

Skorzystaj z pomocy. Poproś zaufanych ludzi, aby spojrzeli na sytuację z zewnątrz i ocenili, czy faktycznie masz problemy, o których mówi gaslighter. Jeśli masz obawy, że jesteś narażony na gaslighting, zwróć się do specjalisty.

Gdy zaczniesz stawiać opór, oprawca może stać się bardziej agresywny i prawdopodobnie zacznie wywierać większą presję. Ostatecznie najlepszym wyjściem jest całkowite zerwanie kontaktów z manipulatorem i jak najszybsze wyrzucenie go ze swojego życia.

Zdjęcie główne: Obie Fernandez/unsplash.com