Nasz mózg koduje informacje w sposób selektywny, a często też zniekształcony. Na to, co i jak zapamiętujemy, wpływ mają różne czynniki określane jako błędy poznawcze – jednym z nich jest efekt Restorff.
Choć może nam się zdawać, że mamy doskonałą pamięć, nasz mózg nieustannie nas oszukuje. Ludzka pamięć, czyli zdolność do magazynowania i odtwarzania informacji, działa wybiórczo, a to znaczy, że niektóre rzeczy zapamiętujemy lepiej i szybciej, a o innych natychmiast zapominamy. Dlaczego tak jest?
Efekt Restorff, zwany inaczej efektem izolacji, został odkryty w 1933 roku przez niemiecką psycholog Hedwig von Restorff. Na podstawie przeprowadzonych badań lekarka wyciągnęła wnioski, że człowiek z większym prawdopodobieństwem zapamięta unikalne lub charakterystyczne obiekty spośród tych zwykłych. Oznacza to, że efekt izolacji to zniekształcenie poznawcze, które opiera się na lepszym przywoływaniu z pamięci tego, co niezwykłe, nie tylko w sensie pozytywnym.
Efekt izolacji jest wynikiem zwiększonego skupienia na wyróżniających się elementach w zbiorze elementów takich samych lub podobnych. Zbiorem może być lista słów, obiektów, sekwencja zdarzeń, imion lub twarzy. Na przykład, w zestawie znaków HGS6RLMPQ, najlepiej zapamiętamy cyfrę 6. To na niej skupi się nasz mózg, ponieważ cyfra wyróżnia się na tle liter. W grupie nowo poznanych osób szybciej zapamiętamy Natana lub Syntię, niż kolejną Kasię czy Tomka. Na co dzień nasz mózg lepiej przyswaja te informacje, które wyróżniają się kolorem, kształtem czy formą. Nie musi to być wyróżnienie pozytywne. Z takim samym podobieństwem zapamiętamy osoby niemiłe, nieprzyjemne sytuacje i obrazy.
Trzeba zauważyć, że efekt von Restorff występuje na dwóch płaszczyznach. Po pierwsze, gdy pojawiają się różnice w kontekście, czyli bodziec różni się od otaczających go bodźców. Na przykład, z listy słów najlepiej zakodujemy te podkreślone kolorem lub napisane dużymi literami.
Po drugie, gdy bodziec różni się od doświadczenia przechowywanego w naszej pamięci. To dlatego nasze wspomnienia to głównie sytuacje i osoby wyjątkowe, np. pierwszy dzień w szkole, narodziny dziecka, nieprzyjemna sytuacja z pracy itp.
Efekt izolacji wpływa na wszystkie typy ludzkiej pamięci – pamięć wzrokową, słuchową, zapachową i dotykową.
Z efektu von Restorff mniej lub bardziej świadomie korzystamy na co dzień. Gdy uczymy się do testu lub przygotowujemy się do prezentacji w pracy, zaznaczamy kolorem lub podkreślamy najważniejsze informacje w naszych notatkach. W mailach najistotniejsze dla odbiorcy treści pogrubiamy lub wypunktowujemy. Wydarzenia i spotkania, które mają dla nas większe znaczenie, zapisujemy w kalendarzach dużymi literami.
Efekt izolacji ma też szczególne znaczenie w oddziaływaniu na konsumentów, dlatego marketingowcy i projektanci świadomie podkreślają elementy kluczowe w reklamach produktów i usług. Niezwykłe słowa, konstrukcje zdań i obrazy zostają lepiej zapamiętane niż ich typowe odpowiedniki, a co za tym idzie, mogą w przyszłości wpłynąć na wybór konsumenta przy dokonywaniu zakupu.
Aby zachęcić potencjalnych klientów do zwrócenia uwagi na dany produkt, można zaakcentować go kolorami, światłem, rozmiarami, obrazami, animacjami, słowami lub dźwiękami. Trzeba jednak pamiętać, że efekt izolacji zadziała tylko w sytuacji, w której dana informacja faktycznie się wyróżnia – jeśli podkreślimy za dużo elementów, mózg potraktuje je jak zwykłe.
Na co dzień nasz mózg odbiera ogromną ilość bodźców i często, by przetworzyć wszystkie, „idzie na skróty”. W praktyce oznacza to, że w nasze procesy poznawcze wkradają się pewne uproszczenia – błędy, które zniekształcają odbierane informacje.
Efekt izolacji jest przykładem jednego z wielu błędów, których nasz mózg się dopuszcza. Często skupiamy się na jednej informacji i ignorujemy pozostałe (efekt skupienia), lubimy osoby i rzeczy, z którymi często mamy kontakt (efekt czystej ekspozycji), dostrzegamy błędy innych, ale nie swoje własne (efekt ślepej plamki) lub wybieramy tylko te fakty, które potwierdzają nasze opinie (efekt potwierdzenia).
Lista błędów poznawczych jest naprawdę długa i choć świadomość ich występowania nie uchroni nas w pełni przed popełnianiem ich, to zrozumienie tych procesów z pewnością pomoże nam efektywniej, ale też z dozą sceptycyzmu, wykorzystywać zasoby naszej pamięci.
Przeczytaj też: Dlaczego powtarzamy schematy, które nas niszczą?
Zdjęcie główne artykułu: fot. GSO Images / The Image Bank / Getty Images
