Rozwód rodziców jest poważnym wstrząsem dla dziecka w każdym wieku. Pod wieloma względami także dlatego, że dorośli w tym kryzysowym momencie pogarszają sytuację swoim zachowaniem. Jak wyjaśnić dziecku, dlaczego tata i mama nie są już razem?
Mówienie dziecku, że rodzice się rozwodzą, nie jest łatwe. Nawet jeśli dorośli rozumieją, że rozwód jest nieunikniony, ciągle się kłócą lub już się rozeszli, dzieci nie mogą sobie wyobrazić rozpadu rodziny. Dla nich jest to strata wszystkiego, co znają, co daje im bezpieczeństwo i poczucie własnej wartości. Niestety wiele osób uważa, że rozwód jest czymś, do czego dziecko szybko się przyzwyczai – tacy rodzice zaniedbują przeprowadzenie odpowiedniej rozmowy, przekonując, że maluch i tak jej nie zapamięta. Tymczasem psychologowie podkreślają, że taka rozmowa na zawsze pozostanie w pamięci dziecka i ważne jest, by dobrze się do niej przygotować.
Przede wszystkim dzieci w różnym wieku i na różnym poziomie rozwoju inaczej wyobrażają sobie samą ideę rozwodu, jego powody i to, co to wszystko oznacza dla ich przyszłości. Dlatego ważne jest dostosowanie ogólnych zaleceń do potrzeb i dojrzałości psychicznej konkretnego dziecka. Jeśli w rodzinie jest kilkoro dzieci, być może potrzebne będą dwie lub trzy wersje rozmowy.
Warto wiedzieć też, że istnieje takie zjawisko psychologiczne, jak konflikt lojalnościowy: dziecko rozwiedzionych rodziców od urodzenia i na zawsze jest częścią ich obu, zarówno biologicznie, jak i psychicznie. Ich kłótnie i zerwanie mogą wydawać się dla malucha koniecznością niemal fizycznego rozerwania się na dwie części. Tego konfliktu w zasadzie nie można rozwiązać. Rodzice mogą go tylko nie pogarszać.
Rozwód nie jest jego winą. Dzieci mają tendencję do brania na siebie odpowiedzialności i winy za rozstanie rodziców. Dlatego mów głośno i wielokrotnie, że rozwód nie dzieje się, ponieważ dziecko jest złe, czegoś nie zrobiło lub odwrotnie.
Wszystkie uczucia są normalne i akceptowalne. Rozwód jest szokiem i stresem, a reakcje dziecka mogą być skrajnie różne. Może być złe na oboje rodziców lub tylko na jednego, krzyczeć, płakać lub po prostu milczeć. W końcu może nawet odczuwać radość, że rodzice przestali się kłócić. Reakcje mogą być też bardzo dziwne, ale każdy radzi sobie z emocjami na swój sposób. Musisz to wyjaśnić dziecku i okazać mu pełne wsparcie, by nie czuło się ze sobą źle.
Mama i tata nadal je kochają i pozostaną jego rodzicami. Wiele dzieci postrzega rozwód i odejście jednego z rodziców z domu jako jego ostateczną utratę. Jeśli wiesz, że będziecie dzielić się z partnerem opieką i oboje będziecie spędzać czas z dzieckiem, wyraźnie mu o tym powiedz i uspokój jego obawy. Jeśli nie masz co do tego pewności lub istnieją oznaki, że będzie inaczej, jest to temat na osobną rozmowę.
Nie będzie musiało wybierać czyjejś strony. Pamiętaj o konflikcie lojalnościowym i nie pogłębiaj go. Ważne jest, aby Twoje dziecko nie musiało dokonywać takich wyborów. Nie wymagaj tego od niego, nie pytaj, kogo kocha bardziej i z kim woli zostać. Nie traktuj go też, jak przedmiotu, który może być obiektem Twoich przepychanek z byłym partnerem.
Wszystko będzie dobrze, a rozwód to nie koniec. Uświadom dziecku, że decyzja o rozstaniu uszczęśliwi jego rodziców i że oznacza zmiany, ale nie koniec. Nawet jeśli wiesz, że w przyszłości może być ciężko, nie obarczaj tym poczuciem malucha. Wiara w to, że wszystko się ułoży, jest mu potrzebna do poradzenia sobie z tym trudnym procesem.
Wszystkie nowoczesne zalecenia przekonują, że oboje rodziców powinno przeprowadzać rozmowę o rozwodzie. Muszą działać jako zespół, a nie oponenci. Obecność obojga rodziców naprawdę pomaga dziecku lepiej postrzegać rozmowę. Problem w tym, że pary, które przechodzą przez rozwód, rzadko potrafią zgodnie współpracować, nawet gdy chodzi o dobro dziecka. W takiej sytuacji lepiej, by każdy z rodziców sam porozmawiał z dzieckiem. Czasami lepsze są dwie oddzielne spokojne rozmowy z każdym rodzicem niż jedna wielka sprzeczka, na której nikt nie skorzysta.
Dorastające dzieci rozwiedzionych rodziców, Jak pokazują ankiety, nie zawsze pamiętają dokładnie, co konkretnie powiedziano im, przekazując wiadomości, ale zawsze pamiętają swoje uczucia i otoczenie pierwszej rozmowy. Nie mam żadnych jasnych zaleceń dotyczących miejsca i czasu — jesteś rodzicem, jesteś bardziej widoczny. Ważne jest jedno: nie przeprowadzaj tej ważnej rozmowy w biegu, w drodze, przed snem, przed pójściem dziecka do szkoły itp., poświęć na to osobne pół godziny-godzinę wolnego czasu i znajdź miejsce, w którym nie będziesz stale rozpraszany.
Warto też postawić na szczerość – nie musisz zdradzać powodów rozwodu, ale nie oszukuj dziecka, że to sytuacja tymczasowa. Nie udawaj też, że nic się w waszym życiu nie zmieni. W ten sposób opóźniasz proces akceptacji sytuacji i przystosowania się do niej.
Przed rozmową zapanuj nad swoimi emocjami, nie obarczaj nimi dziecka, uspokój się i nie wypowiadaj się negatywnie o partnerze. Masz prawo czuć żal, gniew, ból, ale te emocje nie powinny odbijać się na dziecku. I bez nich jest to dla niego ogromny stres i bardzo nieprzyjemne przeżycie.
Przedstaw rozwód jako decyzję, która została podjęta dla wspólnego dobra (w rzeczywistości często tak jest). Ważne jest, aby dziecko zrozumiało, że jest to trudna decyzja, ale podejmowana przez dorosłych i uzasadniona, a ono nie ma na nią wpływu. Podobnie jak inne decyzje pociągaza sobą zmiany w życiu wszystkich członków rodziny, dlatego nie wmawiaj dziecku, że jest to tylko sytuacja tymczasowa. Musi wiedzieć, że po rozwodzie nic nie będzie takie samo, ale nie znaczy to, że będzie gorzej.
Pamiętaj, aby akcentować i powtarzać, jeśli to konieczne: Ty i małżonek rozwodzicie się ze sobą, ale oboje na zawsze pozostaniecie dla dziecka jego rodziną. Zmieni się skład domowników, ale członkowie rodziny pozostaną Ci sami i nadal będą kochać malucha. Powstrzymaj żal, rozgoryczenie i agresję względem partnera. Mów rzeczowo i spokojnie, nie manipuluj emocjami i informacjami – wyrządzisz tym krzywdę swojemu dziecku i możesz doprowadzić u niego do traumy, która utrudni mu dorosłe życie. Ostatecznie pogorszysz też wasze relacje.
Poinformuj dziecko o konkretach dotyczących zmian w domu. Jeśli nie powiesz o nich maluchowi, sam zacznie je sobie wyobrażać i może dojść do niesamowitych i niepokojących wniosków. Wytłumacz mu, jak będzie wyglądała dzielona opieka, z kim zamieszka, gdzie będzie drugi rodzic, w przypadku rodzeństwa podkreśl, że nie zostanie rozdzielone. Jeśli rozwód wiąże się z przeprowadzką, również poinformuj o tym dziecko. Pozwól, by wybrało swój nowy pokój albo chociaż jakieś elementy jego wyposażenia. Uspokój dziecko, że nie będzie musiało zmieniać szkoły, że nadal będą do niego przychodzić goście na urodziny, że będzie widywał się z babcią i dziadkiem itp.
Zapytaj też, czy Twoja pociecha ma jakieś pytania. Może jest coś, co dla Ciebie jest jasne i oczywiste, ale dla dziecka to wielka niewiadoma i powód do niepokoju. I przygotuj się na wszelkie dziwne i nieoczekiwane pytania. Traktuj je poważnie i pod żadnym pozorem nie wyśmiewaj. Jeśli dziecko o to pyta, to dlatego, że są to dla niego kwestie istotne.
Bądź przygotowany na każdą reakcję. Dzieci mogą płakać i wpadać w histerię lub złościć się i zacząć rzucać rzeczami. Mogą nie zareagować w żaden sposób i wrócić do swoich codziennych zajęć. Niektóre dzieci zadają pytania, niektóre milczą. Tym, które pytają, musicie odpowiedzieć. Tym, które milczą, trzeba stworzyć przestrzeń, w której będą miały możliwość wyrażenia swoich uczuć nie poprzez słowa. W każdym wypadku bądźcie cierpliwi, dajcie dziecku czas i dużo miłości. Dla niego wasz rozwód to często koniec świata, który zna.
Rozmowa z dzieckiem o rozwodzie może być jedną z najgorszych rzeczy w życiu rodzica, ale nie można jej uniknąć. Podejdź do tego z planem i spokojem, a przede wszystkim bądź cierpliwy. Dziecko potrzebuje też czasu, by zrozumieć sytuację i dostosować się.
Interesuje Cię tematyka relacji? Przeczytaj także jak rozpoznać toksyczny związek.
Zdjęcie główne artykułu: fot. Westend61 / Getty Images
